Posjete japanskog premijera Šinza Abea Vašingtonu i kineskog predsjednika Si Đinpinga Moskvi predstavljaju novi doprinos jačanju vojnopolitičkih i ekonomskih saveza između tih zemalja, ali i novi korak ka definisanju podjela koje podsjećaju na blokovsko sučeljavanje iz doba Hladnog rata.
Јapanski premijer Šinzo Abe je krajem prošlog mjeseca boravio u višednevnoj zvaničnoj posjeti Sjedinjenim Američkim Državama i pritom održao govor pred oba doma američkog parlamenta, postavši prvi japanski premijer kojem je to pošlo za rukom.
Јapanski lider je tom prilikom izjavio da će njegova zemlja do ljeta donijeti zakonske odredbe koje će omogućiti jačanje vojnog saveza sa SAD.
Takođe, najavio je da će japanska vlada nastaviti zajednički rad sa SAD na produbljivanju strateškog saveza sa Australijom, zemljama ASEAN-a i Indijom, koji je usmjeren na ograničenje rasta kineske vojnopolitičke moći u Aziji.
Јapan kao “nova Velika Britanija”
Premijer Abe je naglasio velikodušnost američkog naroda, koji je, po okončanju Drugog svjetskog rata, Јapanu uputio humanitarnu pomoć uprkos neprijateljstvu za vrijeme trajanja tog sukoba.
Abe je svoj govor u Američkom kongresu završio rekavši da je nada najveće bogatstvo koje američko-japanski savjet donosi svijetu, što je naišlo na veliko odobravanje u američkim političkim krugovima i javnosti.
Tako se u komentarima američkih političara i novinara nakon istupa premijera Abea u Kongresu vojnopolitički savez sa Јapanom ocjenjuje kao “idealan”, a pojedini analitičari čak govore o Јapanu kao o “novoj Velikoj Britaniji”, odnosno novom najprivrženijem i najmoćnijem američkom savezniku.
Razlog za to je što, u situaciji gdje SAD nastoje da fokus svoje spoljne politike prebace sa Bliskog istoka na Azijsko-pacifički region, vojnoekonomska moć Britanije opada, dok Јapan i dalje održava relativno snažnu ekonomiju i visok stepen tehnološkog razvoja.
Tokio sada preduzima i konkretne korake da se, ne samo ekonomski već i politički i vojno u Aziji nametne kao saveznik zemalja poputa Vijetnama, Filipina i Indije, koje se osjećaju ugrožene rastom kineske moći.
U Јapanu, međutim, komentari medija povodom posjete premijera Abea SAD uglavnom su fokusirani na pitanje revizije japanskog ustava. Abe je, naime, u svom obraćanju Američkom kongresu izneo plan da se zakonska regulativa koja bi to omogućila donese već tokom ljeta. Najviši pravni akt do sada je onemogućavao aktivnu i potpuno recipročnu kolektivnu odbranu sa SAD, odnosno vojno angažovanje japanskih trupa van granica sopstvene zemlje.
Јapanski vrh smatra duboke zakonske promene, uključujući tu i reviziju ustava, neophodnim korakom u borbi da se zemlja odupre vojnopolitičkom pritisku i teritorijalnom izazovu sve moćnijeg kontinentalnog suseda – Narodne Republike Kine.
Pojedini komentatori međunarodnih odnosa izražavaju mišljenje da je Јapan uspešno odoleo dvogodišnjem vojnopolitičkom i ekonomskom pritisku Kine u vezi sa spornim teritorijama u protekle tri godine, jer je ovih dana vidno otopljavanje odnosa između te dve dalekoistočne države.
Naime, japanska vlada je 2012. godine nacionalizovala sporna ostrva Senkaku (kineski Dijaoju) u Istočnom kineskom moru, koja su do tada bila u privatnom vlasništvu jednog japanskog biznismena. Tada su kineski ribarski brodovi, patrolni čamci i izviđački avioni počeli da u velikom broju ulaze u vodeni i vazdušni prostor oko tog majušnog lanca ostrva koji leži na velikim rezervama gasa da bi demonstrirali činjenicu da Kina ne priznaje upravu japanske države nad njima. U samoj Kini održavani su protesti pred japanskom ambasadom, uništavana imovina i bojkotovana roba preduzeća iz te dalekoistočne carevine.
Da bi odgovorila na te, iz Tokija gledano, provokacije, japanska vlada je sprovela široki spektar mjera: prebacila je više vojnih efektiva na jug zemlje, formirala novi amfibijski korpus koji kombinuje sva tri roda vojske i koji je sposoban da efikasnije vodi borbu na udaljenim ostrvima, povećala potrošnju za armiju.
Abeova vlada je i ublažila ograničenja na izvoz japanskog naoružanja, potpisala više sporazuma o vojnotehnološkoj saradnji sa tradicionalnim američkim saveznicima kao što su Velika Britanija i Francuska, te počela da još intenzivnije radi na jačanju vojnog saveza sa samim Sjedinjenim Američkim Državama.
U proteklih šest mjeseci japanski premijer Abe i kineski predsednik Si Đinping susreli su se dva puta, kao rezultat dužih pregovora i više prethodih susreta na nižim nivoima.
Јapan je u proteklih godinu dana osjetno ublažio vizni režim za kineske građane, koji sada pristižu u stotinama hiljada donoseći veliku blagodet japanskim ugostiteljima, trgovcima i proizvođačima elektronike.
Očekuje se i da japanske investicije u Kinu, koje su drastično opale tokom vremena najveće zategnutosti u političkim odnosima između dvije zemlje 2013. i 2014, ove godine ponovo počnu da rastu.
Čini se i da kineska vlada i armija sve više pažnju usmjeravaju na Јužno kinesko more i tamošnji teritorijalni spor sa Vijetnamom i Filipinima. U tom smislu, problem sučeljavanja Kine i Јapana oko ostrva Senkaku sada bledi ili se bar na izvjesno vreme zamrzava. Fokus u odnosima tih dveju zemalja se, pragmatično, prebacuje na ekonomska pitanja.
Promenama japanskog ustava (ne)izvjesna
Uprkos tome, teritorijalni spor ostaje seme razdora između Kine i Јapana. Vlasti u Tokiju i dalje vide jačanje svoje armije i vojnog saveza sa SAD kao neophodne mjere za suprotstavljanje ambicijama Kine da proširi svoj vojnopolitički uticaj u Tihom okeanu.
Međutim, vjerovatno najveća prepreka za produbljivanje saveza sa SAD je domaći ustav koji je, ironično, usvojen po diktatu iz Vašingtona za vreme američke okupacije, neposredno po završetku Drugog svjetskog rata.
U njemu se japanska država i narod, u svetlu grešaka počinjenih u tom sukobu, u potpunosti odriču upotrebe sile u rješavanju međunarodnih konflikata, pa čak i posjedovanja vojske.
Zbog toga, i dan-danas oružana formacija Zemlje izlazećeg sunca formalno nosi naziv “Јapanske snage za samoodbranu” a ne “vojska” ili “armija”, što je kompromis između onoga što nalaže ustav i očigledne činjenice da Јapan ima 245.000 ljudi pod oružjem.
Oni danas nose vojne uniforme jer je prvobitni američki plan o tome da se Јapanu dozvoli samo posjedovanje policijskih snaga, koji je inkorporiran i u japanski ustav, napušten uporedo sa početkom neprijateljstava na Korejskom poluostrvu i produbljivanjem Hladnog rata između SAD i SSSR-a.
Te odredbe ustava u posleratnom Јapanu tradicionalno su tumačene izrazito pacifistički, kao zabrana za vojno angažovanje japanskih trupa van njenih granica.
Pripadnici oružanih formacija te dalekoistočne zemlje su u inostranstvu do sada bili angažovani isključivo na inženjerijskim i logističkim zadacima u očuvanju mira i u posljeratnoj obnovi na kriznim područjima pod okriljem UN, ili kao pozadinska podrška vojsci SAD u njenim akcijama na Bliskom i Srednjem istoku.
Јapanska vlada je, međutim, prošle godine donijela odluku o izmjeni zvaničnog tumačenja ustava, pa sada vlasti u Tokiju smatraju da pripadnicima Јapanskih snaga za samoodbranu ustav daje pravo na kolektivnu odbranu sa saveznicima. Odobrenje parlamenta za tu odluku očekuje se tokom ovog mjeseca.
Јačanje veza sa SAD
Krajem prošlog meseca održan je i sastanak ministara spoljnih poslova i odbrane SAD i Јapana, u kojem je potvrđena saglasnost o stacioniranju novih, najsavremenijih američkih borbenih sredstava u Јapanu. Dato je crveno svetlo za zajednički rad na razvoju vojnih tehnologija i saradnji u oblasti bezbjednosti ne samo na zemlji već i u svemiru i kibernetskom prostoru.
Tako, polako ali sigurno, vlada premijera Abea stvara politički i pravni okvir koji omogućava neograničenu kolektivnu odbranu sa SAD, i van japanske teritorije i u slučaju da Јapan nije direktno napadnut.
Vlast time nastoji da eliminiše asimetričnost koja je do sada postojala u posvećenosti tom vojnom savezu, gdje su SAD otvoreno i bezrezervno pružale Јapanu zaštitu svojim nuklearnim kišobranom i vazdušnim i pomorskim efektivima. S druge strane, Јapan je mogao da vojno pritekne u pomoć Americi samo u slučaju da su napadnuti njeni vojni efektivi na samoj teritoriji Јapana.
Јapanski političari iz redova vladajuće Liberalno-demokratske partije uvereni su da samo savez u kojem ne postoje geografska i pravna ograničenja može pružiti dovoljne garancije za bezbjednost u uslovima kada raste kineska vojna moć.
Najmnogoljudnija zemlja svijeta nastoji da sprovede svoju novu strategiju o aktivnijem izlasku na more. To u praksi znači potiskivanje američkih vazdušnih i pomorski efektiva od svoje obale, ostvarenje veće kontrole nad strateški važnim trgovačkim rutama u Јužnom i Istočnom kineskom moru i odlučniji i snažniji nastup u teritorijalnim sporovima u Pacifiku.
Dalji korak u uklanjanju formalno-pravnih prepreka za jačanje vojnog saveza sa SAD je donošenje nove zakonske regulative koja bi pružila pravni legitimitet za djelovanje vlasti, a moguće i izmena teksta ustava. To bi otklonilo eventualnu sumnju u vezi s tim koliko je određeno tumačenje najvišeg pravnog akta opravdano ili da li je nova zakonska regulativa u skladu sa njim.
Vlast za to ima više nego dovoljno političkog prostora, s obzirom na to da uživa apsolutnu većinu u parlamentu.
Problem za vlasti je, međutim, to što se protiv izmjene ustava izjašnjava oko 60 odsto japanskih građana. Angažovanje japanskih trupa u inostranstvu, uprkos stalnom izvještavanju medija o kineskoj prijetnji, podržava samo četvrtina glasača. Zato je moguće da će dalje pravne reforme usmjerene na jačanje vojnog saveza sa SAD biti, bar na izvjesno vreme, ograničene na donošenje novih zakona.
Postavlja se pitanje kako je moguće da vlast koja nailazi na takvo protivljenje kada je u pitanju napuštanje posljeratne pacifističke politike uživa apsolutnu većinu u parlamentu?
Odgovor na to pitanja jeste da je prioritet u životu prosječnih japanskih građana ekonomija, a da vladajuća Liberalno-demokratska partija u toj oblasti uživa veliko povjerenje građana.
Vlada, dakle, ima jasan mandat i legitimitet koji su joj dali mnogi birači na nedavnim izborima. Zbog toga kritika opozicionih partija da je istup premijera Abea, koji je u američkom zakonodavnom tijelu obećao izmjenu pravne regulative u sopstvenoj zemlji do kraja ovog ljeta, arogantan i neprimerjen, vjerovatno neće biti dovoljni da zaustavi rad vlade na produbljivanju kolektivne odbrane sa SAD, kao ni povremene demonstracije domaćih pacifističkih grupa i opšta antimilitaristička klima u japanskom javnom mnjenju.
Јačanje američkog uticaja u Tihom okeanu
Јapanski premijer je u svom govoru u Američkom kongresu iznio i ocjenu da je “cilj blizu” kada je u pitanju potpisivanje bilateralnog ugovora o Transpacifičkom partnerstvu, međunarodnom sporazumu o slobodnoj trgovini u Azijsko-pacifičkom regionu.
TPP predviđa uklanjanje kvota i drastično smanjivanje carina za uvoz i obuhvata države sa azijskog i američkog kontinenta koje izlaze na Pacifik, kao i Australiju i Novi Zeland.
Sporazum podrazumijeva da se zemlje članice nizom bilateralnih dogovora međusobno saglase o kokretnim detaljima budućih, slobodnijih trgovačkih veza.
Države koje učestvuju u Transpacifičkom partnerstvu očekuju da zahvaljujući njemu uvećaju svoj nacionalni bruto proizvod za jedan do dva posto godišnje.
Interesantno, inicijativa za čvršće ekonomsko povezivanje kroz TPP, koju su pokrenule SAD, ne obuhvata Kinu, drugu po obimu ekonomiju sveta. Kina ekonomski i kulturno pripada tom regionu i, verovatno, jedina ima kapacitete da velikim količinama jeftinih proizvoda zaspe američko tržište i ozbiljno ga uzdrma prouzrokujući zatvaranje domaćih fabrika i trgovačkih firmi.
U tu inicijativu nije uključena ni Rusija, koja takođe izlazi na obalu Pacifika, pa SAD ostaju ubedljivo najveća i najmoćnija ekonomija u tom sporazumu. Vašington ima potencijal da od domaćih preduzeća u manjim zemljama potpisnicama TPP-a preuzme lokalno tržište i tako poveća ekonomsku zavisnost svake od tih zemalja u odnosu na SAD.
Izostavljanje Rusije i Kine jasno ukazuje na to da TPP nije ni prosto trgovački sporazum, već i politički ugovor. Јapanski premijer je, čini se sa odobravanjem, tu činjenicu iznio u Kongresu.
Abe je, naime, rekao da “TPP prevazilazi ekonomsku korist i ima veze i sa bezbjednošću”, te pomenuo mogućnost da SAD i Јapan kroz njega “šire zajedničke vrijednosti po svijetu” kao što su “vladavina prava, demokratija i sloboda.”
U Јapanu najsnažnije protivljenje TPP-u sa SAD do sada su izražavala udruženja poljoprivrednika, naročito stočari i uzgajivači pirinča i pšenice.
Naime, očekuje se da će potpisivanje međudržavnog sporazuma o slobodnoj trgovini između te dvije zemlje zadati veliki udarac japanskim proizvođačima goveđeg i svinjskog mesa, koji na svojim malim farmama ne mogu da ostvare nisku cijenu koju postižu američki proizvođači na svojim prostranim posjedima.
Takođe, Јapan je izrazito planinska zemlja sa vrlo malo ravnice i obradivih površina, pa su polja pirinča i drugih žitarica u toj državi mala i rascepkana. To, takođe, znači da će američki farmeri koji se bave uzgojem tih kultura moći da zaspu japansko tržište velikim količinama jeftinih žitarica, jer se one u SAD proizvode na velikim površinama koje omogućavaju masovno i efikasno korišćenje poljoprivredne mehanizacije.
S druge strane, međutim, potpisivanju sporazuma o ukidanju trgovinskih barijera između dve države u Јapanu raduju se preduzeća iz oblasti auto-moto industrije, proizvođači industrijskih mašina, alata, elektronskih uređaja, robota i delova za potrebe avio-industrije.
Ti isti sektori, međutim, u SAD pružaju otpor potpisivanju ugovora o slobodnoj trgovini sa Јapanom. Interese tih segmenata američke privrede, čini se, štite demokrate, koje u Kongresu koče odobrenje tog sporazuma.
Takođe, demokrate su naročito zabrinute zbog činjenice da Јapanska banka blisko sarađuje sa vladom u Tokiju i manipuliše vrednošću jena, često ga namjerno obarajući kako bi pojeftinila japanske proizvode u inostranstvu. Takve manipulacije naročito odgovaraju velikim japanskim izvoznicima iz oblasti automobilske i teške mašinske industrije.
Sve jasnije definisanje blokovskih saveza u Aziji
Narodna Republika Kina je, reagujući na TPP, iznela sopstvenu ekonomsko-političku inicijativu o intenziviranju trgovine i integraciji tržišta “Pojas svile”, koje obuhvata celu Aziju i istočnu i srednju Evropu.
Pritom, Peking je uspešno pokrenuo postupak za osnivanje Azijske banke za investicije, koja će biti nezavisna od američkog i japanskog kapitala i političkog uticaja.
Suočene sa tom činjenicom, vlade Јapana i SAD će sada nesumnjivo učiniti sve što je u njihovoj moći da iznađu kompromis, neutrališu protivljenje TPP-u u svojim državama i potpišu taj sporazum u najkraćem mogućem roku.
Sankcije koje Zapad sprovodi protiv Rusije zbog konflikta u Ukrajini i stalan pritisak SAD i njenih saveznika na Kinu usmjeren na usporavanje i ograničenje njene vojnopolitičke i ekonomske moći u Azijsko-pacifičkom regionu, zbližile su Rusiju i Kinu više nego ikada ranije.
O tome svjedoči potpisivanje dugoročnih međudržavnih ugovora vrednih više stotina milijardi dolara između Pekinga i Moskve o kupovini sibirske nafte i prirodnog gasa, zajednički manevri oružanih snaga dvije zemlje u Pacifiku prošle godine i u Sredozemnom moru kasnije ovog mjeseca.
Pokazatelj dobrih odnosa jeste i nedavna parada za Dan pobjede u ruskoj prestonici, gdje je predsjednik Si Đinping stajao rame uz rame sa predsjednikom Putinom.
ZADNJE VIJESTI IZ Svijet Vijest dana Vijesti
